Vergeten vrouw van het impressionisme

Berthe Morisot (14 januari 1841 – 2 maart 1895) kennen we allemaal als de indrukwekkende verschijning op het beroemde portret Berthe Morisot met een boeket viooltjes dat Édouard Manet in 1872 schilderde. Dat zij zélf ook een zeer verdienstelijk kunstschilder was, en zelfs een van de grondleggers van het impressionisme wordt genoemd, is veel minder bekend.Ze wordt geboren binnen de bourgeoisie – de rijke burgerij – in een gezin met drie dochters, Yves, Edma en Berthe, en een zoon, Tiburce. Biograaf Dominique Bona, die het boek Het geheim van de vrouw onder de impressionisten schreef, noemt haar een ‘serieuze en beheerste vrouw die nogal eens sombere gedachten had’.Samen met haar zus en beste vriendin Edma mag Berthe schilder- en tekenlessen gaan volgen. Eigenlijk meer als bezigheidstherapie en om een goede plek te veroveren op de huwelijksmarkt, want het is niet de bedoeling dat een vrouw van haar stand zich serieus ontwikkelt als schilder. Haar levenspad is al bepaald: trouwen, kinderen krijgen en voor een man zorgen. Vrije geest Berthe vindt dit lastig, ze wil het liefst een kunstopleiding volgen en in haar eentje alle musea afstruinen, maar die vrijheden zijn een vrouw in de negentiende eeuw niet gegund.

Charmeur Manet

Landschapschilder Jean-Baptiste Corot neemt de zussen onder zijn hoede en leert hen in de buitenlucht te werken. ‘Berthe had een niet te stoppen innerlijke drang om te schilderen’, vertelt Bona in de documentaire Morisot – moed, storm en liefde, die regisseur Klaas Bense eerder dit jaar uit- bracht. De zussen sluiten dan ook een pact: ze móeten en zúllen kunstschilder worden.Schilder Joseph Guichard neemt Berthe en Edma mee naar het Louvre, in die tijd is het heel gebruikelijk om daar portretten na te schilderen. Hier komt de zeventienjarige Berthe in contact met een groepje zeer talentvolle schilders, bij wie ze zich meteen thuis voelt. Ze communiceren op hetzelfde kunstzinnige level als zij. Later wordt deze groep wereldberoemd als ‘de impressionisten’, maar op dat moment hebben de schilders nog geen van allen grote successen geboekt en worden ze gezien als outsiders.Een van haar belangrijkste ontmoetingen in het Louvre is die met Édouard Manet, met wie ze in de decennia daarna een bijzondere band ontwikkelt. Hij is in 1866 een van de eersten die werk van haar koopt, het schilderij Pont a vent, en Berthe poseert ook meermaals voor de kunstschilder, die in die tijd nog geen grote naam heeft.De geruchten gaan dat hun relatie verder ging dan die van schilder en zijn model, ook al was hij getrouwd met de Nederlandse pianiste Suzanne Leenhoff. Manet staat in die tijd bekend als een charmeur die vrouwen makkelijk inpakt, en Berthe voelt zich als ongetrouwde vrouw vaak een- zaam en snakt naar een beetje affectie.Manet heeft grote invloed op de ontwikkeling van Berthe’s eigen stijl. Op haar beurt stimuleert ze de schilder, die bekend stond om zijn vele zwartgebruik, om vaker het kleuren- pallet met lichteffecten van de impressionisten te gebruiken. Ook is zij degene die hem aanmoedigt meer in de buitenlucht te schilderen. In 1874 brengen ze allebei de zomer door aan zee in Normandië. Ze schilderen veel samen en voeren lange gesprekken over kunst.

De SCHILDER- en tekenlessen van Edma en Berthe zijn eigenlijk meer BEZIGHEIDSTHERAPIE

Druk van omgeving

Zus Edma Morisot, die een stuk minder talentvol blijkt dan Berthe, zwicht in 1869 toch voor de druk van haar omgeving. Ze trouwt met Adolphe Pontillon, een officier bij de marine én een vriend van Édouard Manet. Ze geeft haar schilderscarrière op om een plichtsgetrouwe echtgenote te kunnen zijn. Berthe heeft het hier zwaar mee. Ze beseft dat ze geen man zal vinden zolang ze haar carrière als kunstschilder op de eerste plaats blijft zetten, maar wil haar grote passie ook niet opgeven. Uiteindelijk haalt Édouard Manet haar tijdens hun zomer in Normandië over om met zijn broer Eugène te trouwen. Hij is ook kunstschilder, maar is altijd in de schaduw van zijn beroemde broer blijven staan.Berthe zegt ‘ ja’, omdat ze beseft dat hij haar niet zal belemmeren in haar schilderkunst, en na de lange zomer aan zee trouwen Berthe en Eugène tijdens een simpele ceremonie in Parijs met Édouard als getuige. Grote passie is er niet tussen de twee echte- lieden. Hun relatie zal de boeken ingaan als een verstandshuwelijk en Berthe stort zich op haar eerste liefde: het schilderen. Uit latere dagboeken van hun dochter blijkt echter dat haar ouders wel degelijk een hechte band hadden. Eugène heeft enorm veel bewondering voor Berthe’s grote talent en stimuleert haar waar hij kan.Het echtpaar laat een huis bouwen in Parijs, dat een belangrijke ontmoetings- plaats wordt voor kunstenaars als Edgar Degas, Claude Monet, Pierre-Auguste Renoir en Camille Pissarro. Maar ook de dichter Stéphane Mallarmé, met wie Berthe zeer goed bevriend raakt, is er een graag geziene gast.De kunstschilderes bloeit helemaal op, want in deze thuisomgeving kan ze vrijelijk schilderen en inspiratie opdoen bij de andere impressionisten. Kenmerkend voor hun stijl is het schilderen van het moderne leven – in plaats van de mythologische en historische onderwerpen die tot die tijd voornamelijk op schilderijen te zien waren – en hun bijzondere schetsachtige werkwijze.In 1874 maakt Berthe Morisot onderdeel uit van de allereerste grote tentoonstelling van de impressionisten in het atelier van fotograaf Nadar. Ook Claude Monet, Pierre-Auguste Renoir, Paul Cézanne, Edgar Degas, Armand Guillaumin en Alfred Sisley exposeren daar. Tussen 1874 en 1886 exposeert ze op zeven van de acht grote impressionistische tentoonstellingen, alleen in 1879 moet ze vanwege ziekte verstek laten gaan.

Berthe houdt zich VEEL bezig met de vraag of zij NA HAAR DOOD herinnerd zal worden

Solotentoonstelling

Privé heeft Berthe ook haar rust gevonden nu haar familie haar niet meer als een verschoppeling ziet; ze is nu immers een keurig getrouwde vrouw. Op 14 november 1878 wordt het huwelijk bezegeld met de geboorte van dochter Julie, die vanaf dat moment haar favoriete model is. Sowieso kenmerkt het werk van Berthe Morisot zich door de vele vrouwen en kinderen die ze schil- derde gedurende haar leven. Bekende schilderijen zijn De wieg (1872), waarvoor ze zus Edma met haar eerste kind vastlegde en Eugène Manet met zijn dochter te Bougival (1880) waarop haar man en dochter Julie te zien zijn. Berthe houdt zich veelvuldig bezig met de vraag of ze na haar dood herinnerd zal worden, en schilderen is voor haar een manier om een vorm van onsterfelijkheid te kunnen bereiken.Eugène Manet sterft in 1892 op 59-jarige leeftijd. Berthe heeft datzelfde jaar haar eerste solotentoonstelling, maar merkt dat het schilderen van nieuw werk haar steeds minder makkelijk afgaat. Wanneer Julie in 1895 de griep krijgt en ernstig ziek wordt, stort ze zich hele- maal op de zorg van haar dochter. Berthe wordt zelf ook ziek, maar cijfert zichzelf helemaal weg. Uiteindelijk blijkt ze een longontsteking te hebben die al in een te ver gevorderd stadium is. Op 2 maart 1895 komt ze hieraan te overlijden. Ze is dan pas 54 jaar. De kunstschilderes wordt bijgezet in het familiegraf van de Manets op de Cimetière de Passy in Parijs, waar ook de in 1883 overleden Édouard Manet ligt. Vlak na haar dood krijgt ze een grote overzichtstentoonstelling in de galerie van de belangrijke Franse kunsthandelaar Paul Durand-Ruel.Dochter Julie wordt op haar zestiende wees en komt onder de hoede van dichter Stéphane Mallarmé te staan, die haar voogd is. Ook de impressionisten Edgar Degas en Auguste Renoir vangen haar met veel liefde op, voor die laatste staat ze zelfs nog meerdere malen model. Julie treedt in de voet- sporen van Berthe en wordt eveneens kunstschilder, maar zo ver als haar moeder – de bekendste vrouwelijke vertegenwoordiger van het impressionisme – heeft ze het nooit geschopt.