Tamara Muller maakt furore met haar gevoelvolle, erotisch getinte doeken. De verkoop gaat zelfs zo goed, dat haar atelier bijna leeg is. Een talent met veel potentie.
‘Marlène Dumas is de minste niet om mee vergeleken te worden,’ zegt ze als ik binnenkom. ‘Maar ik begrijp wat je zegt. Ik voel zeker verwantschap. Al zou ik mezelf niet met haar dúrven vergelijken. Blij dat jij het doet.‘
Tamara Muller, 39, is méér dan veelbelovend. Ze exposeerde in New York, Berlijn, Tokio en Miami, heeft de ene expositie na de andere en verkoopt opmerkelijk goed. Vooral dat laatste kunnen momenteel maar weinig kunstenaars haar nazeggen. Haar atelier in het centrum van Haarlem is licht en vrolijk en behoorlijk leeg. Immers: veel werk is verkocht. Er hangt een adembenemend schilderij van drie kinderen. Ze hebben volwassen hoofden die sterk lijken op het meisjesachtige en hartvormige gezicht van Tamara zelf. ‘Klopt,’ bevestigt ze, ‘ik schilder eigenlijk voortdurend mezelf. Daarom kan ik eerlijk en kwetsbaar zijn. Tegelijk kan ik de figuren ook manipuleren: ze doen wat ik wil.’
Op de kunstacademie volgde ze geen opleiding tot schilder, maar studeerde ze af als grafisch ontwerper. De master die ze daarna volgde bestond uit film en video. Opmerkelijk? Dat ze na al dat artistieke onderwijs dan juist doorbreekt als eigenzinnig schilder? Zo raadselachtig is dat niet: Tamara Muller is de dochter van de kunstschilders Wout Muller en Clary Mastenbroek, voor de kenner bekende figuratieve kunstschilders. De verf kwam binnen met de paplepel. Tamara: ‘Ik ben letterlijk groot geworden tussen de schilderijen. Mijn ouders schilderden de hele dag en mijn vader gaf daarnaast les aan de Minerva Academie in Groningen. Er kwamen vaak kunstenaars over vloer. Schilderen heb ik mezelf geleerd. Thuis zag ik veel, daar leer je van. Maar ik heb nooit ‘les’ gehad van mijn ouders. Het leek me niet verstandig naar Minerva te gaan omdat ik daar zoveel docenten kende. Bovendien wilde ik nieuwe dingen leren en anoniem zijn, niet ‘de dochter van’.’
De kinderen die ze schildert, lijken sterk op Tamara. ‘Ik schilder voortdurend mezelf’
Wreed en lief
Maar het bloed kroop… Na haar kunstopleiding in andere disciplines begon ze tóch met schilderen. Ze had direct succes. Geen wonder: zelden zijn de geschilderde personen zó sensitief. Alsof je het verhaal achter het beeld zo kan aanraken. De figuren op het schilderij lijken zowel schuldig als onschuldig, zowel kwetsbaar als sterk, zowel dierlijk als beschaafd, zowel wreed als heel lief. Wat een prestatie, om zo subtiel dualisme in beeld te brengen.
Wel zijn haar vroege werken stukken minder uitgebalanceerd. Ze doen denken aan het rauwe en dierlijke en vooral ook neurotische van James Ensor. Tamara: ‘Klopt. Ik wás ook echt neurotisch toen ik jonger was. Ik zat vol angsten en belemmeringen. Mijn ouders vertrokken naar Ierland toen ik achttien was en naar de academie ging in Den Haag. Ze dachten dat ik mijn bestemming had gevonden. Maar niets was minder waar. Ik voelde mij verlaten. Om niet te zeggen: totaal lost. Nu ben ik veel meer in balans en heb ik ook weer de regie over mijn leven en over mijn werk.’
Schaamte
Ze vertelt verder over haar puberteit, een onzekere periode. Ze woonde met haar ouders, een zus, en een adoptiebroertje in Groningen. Tamara: ‘Ons huis hing vol naakten. Mijn vader was namelijk vooral bekend door het schilderen van vrouwelijk naakt. In de kast stonden dikke boeken over naakt en erotiek en aan onze muren hingen die dames in volle glorie. Ik vond het overweldigend, al dat bloot. Het vervulde mij als kind met huiver en schaamte. Als puber was ik niet gewoon preuts, maar héél erg preuts. Ik liep weg voor alles wat met lichamelijkheid te maken had. Ik voelde me schuldig over mijn naaktheid die ik niet liet zien, schuldig over de Erotic Nudes uit de boekenkast die ik stiekem bekeek. Inderdaad, dat thema zie je terug in mijn werk, nog steeds. Schaamte.
Maar die schaamte is niet langer “mijn schaamte.” De erotische ondertoon in mijn werk geeft de meisjes op de schilderijen macht, en de toeschouwer een gevoel van schaamte. Die voelt zich betrapt. Ik ben doorlopend aan het zoeken naar de dubbelheid van het kind dat zuigt op een lolly, of een vingertje in haar mond steekt, en daarnaast de schuldige erotische tegenpool van de zuigende vrouw. Onschuldige kinderen met open mond zijn aandoenlijk – maar de open mond van een volwassen vrouw is betekenisvol op een tijdschriftfoto.’ Ze schiet in een daverende lach. ‘Dan denk je toch: stop ‘m er maar in.’
Kronkels op de muur
Misschien is zo’n fascinatie wel logisch, voor iemand die opgroeit met een vader die de hele dag blote erotische vrouwen schildert? Tamara: ‘Ik herinner me nog dat ik als klein kind naar een mooie, ingewikkelde tekening op de muur zat te staren met veel kronkels en lijnen. Later bleek dat tot mijn verbijstering een studie van een vagina te zijn. Misschien zou het gemakkelijker zijn als mijn ouders vrijer waren geweest. Maar bij ons thuis werd niet heel vrij gedaan. Niemand liep in zijn blote kont rond.’
De andere provincie en de nieuwe academie boden op de lange duur geen bevrijding. ‘Ik voelde me alleen, kon mijn draai niet vinden, voelde me belast. Ik ontwikkelde een sociale fobie en durfde bijna niet meer in mijn eentje de straat op. Na verloop van tijd deed ik iets strijdigs: ik ging acteren bij de Acteer Studio in Den Haag. Fijn aan zo’n acteeropleiding is dat die heel therapeutisch is; je kunt alleen maar bij je emoties als je ze leert kennen en benoemen. Het was gelukkig een veilige omgeving, en daarnaast had ik therapie. Langzaamaan begreep ik mezelf, doorzag ik al mijn eigen dubbele kanten, en kreeg ik alle controle terug. Ik vond vervolgens een fantastische man, en kreeg twee kinderen. Mijn leven is nu in balans. Maar ik weet hoe veelkantig emoties zijn en hoe groot de valkuilen. Ik vind niets mooier dan die veelkantigheid in beeld brengen.
Van hulpbehoevend naar humor
Haar ontwikkeling is goed zichtbaar. Waren de ‘vroege Tamara’s’ (voor cicra 2004) hulpbehoevend, de figuren van nu zijn sterker. In hun verschijning ligt een constante dualiteit. Oneindig sereen en hartverscheurend lief, maar ook geraffineerd en zelfs wreed. En: alles is fraai geschilderd in een verbluffende esthetiek. Ze schiet weer in die kenmerkende lach. ‘Ja, dat vind ik leuk: mooi-schilderen enerzijds – en de esthetiek helemaal loslaten anderzijds. Dat is ook de grap van mijn werk. Dat je allereerst denkt: Wat mooi! En dan: oh nee, wat fout! En dan: oh nee het is zielig, oh nee, toch lief. Liefst gebruik ik humor in combinatie met een sfeer die wreed of gewelddadig is.’ ‘Ik herinner me de mooie dozen materiaal die ik op mijn achtste van mijn vader kreeg. Sommige spullen gebruik ik nog steeds. Ik kan veel genoegen putten uit kleurnuances die ontstaan na het stapelen van verflagen. Daarom ben ik soms weken of maanden met één schilderij bezig. Mijn vader, die ook van techniek hield, waardeerde mijn werk. Hij was echt trots op me. Ik had al mijn eerste exposities vlak voor hij stierf. Hij zei tegen mijn moeder: “Onze Tampie” – zo noemde hij me – “Onze Tampie schildert ons nog een keer allebei achter het behang.” ‘
Iedereen worstelt
Het lijkt moedig: kind van kunstenaars gaat met billen bloot… Niemand in haar werk is echter bloot (‘Bloot interesseert me niet’) en toch zijn de figuren zo naakt als ze maar naakt kunnen zijn. Tegelijk veralgemeniseert ze haar persoonlijke ervaringen en kijkt elke kijker naar zichzelf in plaats van naar Tamara Muller. Zelf zegt ze het zo, met haar kenmerkende lach: ‘Zo bijzonder is mijn verhaal nu ook weer niet. Het gaat over seks en schaamte, liefde en geweld, verlangen en kwetsbaarheid. Maar het is maar een verhaal. Toevallig van mij. Iedereen worstelt. En vaak worstelen mensen over hetzelfde. Een keer kwam een galeriehoudster naar mijn atelier om werk te bekijken en zij begon bij het zien van mijn schilderijen te huilen. Zulke dingen gebeuren geregeld en zijn voor mij het bewijs dat ik iets in beeld breng dat ook anderen bezighoudt.’
Schuld
Zoals de jeugdherinnering over onberedeneerbare schuld, die vrijwel iedereen heeft. Een moment waarop een volwassene jou als kind niet serieus neemt. Je bent tien, je kunt denken en voelen en praten, maar je kunt je niet uiten op een volwassen manier dus ben je machteloos. Tamara’s figuren hebben vaak het postuur van een tienjarige en de intense oogopslag van een volwassene. Tamara: ‘Voor mijn geboorte hebben mijn ouders een dochtertje gehad dat is overleden toen ze twee was. Een jaar later kwam ik pas, dus heb ik er niets van meegemaakt. Maar gek genoeg had ik een onberedeneerd en plaatsvervangend schuldgevoel dat ik nooit ben kwijtgeraakt. Ik weet niet waarom. Ik heb nu zelf een kind van twee. Als ik denk aan wat mijn moeder en de rest van het gezin heeft moeten doormaken schiet ik vol, nog steeds. Mijn ouders praatten nooit over mijn overleden zusje, ik heb de meeste informatie van mijn oma gekregen toen ik een jaar of tien was. Dat gevoel van toen zal ik nooit vergeten. Kinderen hebben behoeftes. Die gaan over hetzelfde als de behoeftes van volwassenen. Een compleet spectrum is het, met mooie en perverse kanten. De behoeftes gaan over serieus genomen worden, maar ook over seks en macht. Kinderen zijn allerminst onschuldig. Maar volwassenen kunnen ook weer heel kinderlijke behoeftes hebben en naïef zijn. Niets is wat het lijkt. Daar ben ik nog lang niet over uitgeschilderd.’
Meer interessante verhalen van vrouwen in de kunstwereld en bijzondere kunstenaressen? Klik dan hier.
