Einde aan je ontevredenheid

Overvalt je ondanks alle welvaart geregeld een gevoel van onbehagen? Waarom is dat toch? Journalist Renate van der Zee ging op onderzoek uit. De oorzaak: we hebben er nu eenmaal aanleg voor. En de maatschappij wakkert dat nare gevoel verder aan. De oplossing? Een vol leven!

Je hebt een goede baan, een prima huis, een leuke partner. En toch bekruipt een gevoel van onbehagen je. Op Instagram zie je prachtige foto’s van een avontuurlijke reis die een vriendin aan het maken is. En van de uitreiking van een prestigieuze prijs, gewonnen door een vroegere klasgenote die het tot goed verkopend schrijver heeft geschopt. Je kijkt uit het raam. Het miezert. Je zal straks wel weer in een file staan. Je bent ontevreden over je leven.

Raar toch, om ontevreden te zijn in een welvarend en vrij land, waar de vele kansen voor het oprapen liggen? Desondanks maak je het overal om je heen mee. We mopperen over het weer, klagen over files, zuchten omdat het pas maandag is en het weekeinde dus nog lang niet in zicht. We hebben een prima leven, maar toch zijn we ontevreden. Waar komt dat onbehagen toch vandaan?

Naakt en kwetsbaar

‘Ik vrees dat ons brein zo in elkaar zit’, zegt psycholoog Ad Bergsma. Hij promoveerde op het onderwerp ‘geluk’ en heeft daar verschillende boeken over geschreven. Volgens Bergsma is ons brein zo geëvolueerd dat we erop gespitst zijn alles wat in onze omgeving niet goed gaat op te merken. ‘Wij mensen zijn een diersoort’, zegt hij.

‘Maar wel een diersoort met van nature niet erg sterke wapens. Je kunt natuurlijk je nagels laten groeien, maar die vallen toch een beetje in het niet bij de klauwen van een beer. We zijn naakt en kwetsbaar en moeten het vooral van onze handigheid hebben. Een leeuw kan ongestoord midden op de savanne gaan liggen slapen – iedereen vreest hem. Maar wij mensen moeten op onze hoede te zijn, want er kan elk moment iets aankomen wat groter en sterker is dan wij. En zo zijn onze hersenen erop gericht geraakt om dingen die fout kunnen gaan scherp waar te nemen, zodat we daar zo snel mogelijk aan kunnen ontsnappen.’

70 tot 80 procent van onze gedachten heeft een alarmerende functie

Psychologen schatten dat 70 tot 80 procent van alle gedachten die we hebben negatief zijn of tenminste een alarmerende functie hebben. Ons hoofd werkt dus een beetje als een automatische probleemoplosser die de wereld om ons heen voortdurend scant op problemen. Je ziet een donkere wolk aan de hemel en denkt: straks gaat het stortregenen en ik ben op de fiets, dan kom ik misschien wel helemaal natgeregend aan op dat sollicitatiegesprek. Dan wordt het niets met die nieuwe baan, hoe ga ik het dan redden met mijn hypotheek, etcetera, etcetera.

‘Daar komt nog iets bij’, zegt Bergsma. ‘Wij mensen zijn zo geprogrammeerd dat negatieve dingen langer doorwerken dan positieve dingen. Als je er bijvoorbeeld een nieuwe opdrachtgever bij krijgt, ben je natuurlijk hartstikke blij. Toch raak je daar al snel aan gewend. Maar als je werk kwijtraakt, blijft de pijn langer hangen. Die combinatie: meer negatieve dingen waarnemen en de pijn daarvan langer ervaren, is een basisrecept om ontevredenheid in stand te houden.’

Talent versus mislukking

Je zou dus kunnen zeggen dat wij mensen talent hebben voor ontevredenheid. En de manier waarop onze moderne maatschappij functioneert, wakkert die ontevredenheid aan. Vroeger bepaalde je afkomst voor een groot deel of je een rol van betekenis speelde in de samenleving of niet. Maar tegenwoordig leven we in een merito­cratie: het hangt vooral van je individuele verdiensten af of je goed kunt meedraaien.

Dat lijkt een mooi systeem waarin iedereen gelijke kansen heeft, maar in de praktijk komt het juist op ongelijkheid neer. Want alleen mensen met talent en genoeg geld om dat talent te ontwikkelen, hebben succes. ‘Mensen die wat minder talent hebben, zijn de verliezers. En helaas is er voor hen geen troostend verhaal waaraan ze zich kunnen vasthouden’, zegt Bergsma.

‘Vroeger werd je schoenmaker omdat je vader dat ook was. Misschien wilde je zakenman worden, maar dat zat er niet in, want het sprak vanzelf dat je je vader opvolgde in de zaak. Je kon je droom niet verwezenlijken, maar het was duidelijk waarom dat zo was. Het lag niet aan jou. Maar als je tegenwoordig je droom niet kunt verwezenlijken, is het verhaal heel hard. Dan heb je persoonlijk gefaald, want je leeft toch in een samenleving waarin zoveel kan?’

Alles lijkt mogelijk in onze maatschappij. Daarom stappen mensen vaak met hoge verwachtingen een carrière in, vastberaden hun dromen waar te maken. En als dat niet gebeurt, voelen ze zich mislukt en ontevreden. Terwijl ze ondertussen helemaal niet zo’n slecht leven leiden.

Menselijke paradox

Maar dit is, gelukkig, niet het hele verhaal. Want wij mensen hebben weliswaar talent voor ellende, we hebben ook talent om met ellende om te gaan. Het leven is vaak moeilijk en ingewikkeld en daar hoort onbehagen bij. Maar tegelijkertijd zijn we redelijk bestand tegen dat onbehagen. En zijn we, heel paradoxaal, desondanks toch gelukkig. Uit het meest recente World Happiness Report van de Verenigde Naties blijkt namelijk dat Nederland op nummer zes staat in de top 10 van de meest gelukkige landen. Eén plaats hoger dan vorig jaar.

Hoe dat kan? Nederlanders zijn weliswaar vaak ontevreden, maar er zijn ook allerlei psychologische mechanismen die ons weer uit die ontevredenheid tillen. Bergsma: ‘Als mensen naar het nu kijken, leggen ze de nadruk op negatieve dingen. Maar als ze terugkijken op hun leven, prevaleren de positieve dingen. Bijvoorbeeld: je hebt een zware bevalling doorstaan, maar herinnert je uiteindelijk vooral hoe mooi het was om je kind in de armen te sluiten.

Bovendien zijn mensen ook nog eens geneigd naar zichzelf toe te redeneren. Ze proberen de wereld waar te nemen op een manier die het beste past bij hun ego. Dingen die goed gaan, komen altijd dankzij onszelf. Als ik de loterij win, komt dat omdat ik zo’n goede strategie had. Maar als ik verlies, dan ligt dat natuurlijk aan de omstandigheden. Dus: aan de ene kant zien we allemaal gevaren, aan de andere kant hebben we ook de
neiging om de wereld in ons hoofd tot een veilige plek te maken waarin wij zelf een belangrijke rol spelen.

We doen allebei, maar op verschillende momenten. We zijn ontevreden over allerlei dingen die nu in ons leven gebeuren, maar globaal gezien toch gelukkig. Uit mijn promotie-onderzoek bleek dat 80 procent van de Nederlanders gelukkig zegt te zijn of zelfs zeer gelukkig. Dat is een spectaculair percentage en dat komt telkens weer uit elk onderzoek, dus er zal toch echt wel iets van waarheid in zitten.’

Alledaags geluk

En die alledaagse ontevredenheid, daar valt ook wel wat aan te doen. Sta bijvoorbeeld eens stil bij de manier waarop je keuzes maakt. Als je een nieuwe telefoon gaat kopen, ga je dan minutieus uitzoeken wat voor toeters en bellen er allemaal op moeten zitten en zorg je er ook angstvallig voor dat je hem voor de laagste prijs krijgt? Of ga je gewoon naar een winkel en koop je er een die goed genoeg is? Als je op de laatste manier te werk gaat in het leven, maak je veel meer kans een tevreden mens te zijn.

De Amerikaanse psycholoog Barry Schwartz introduceerde maximizers als term voor personen die veel tijd besteden aan het zoeken van absoluut de juiste telefoon. De mensen die er gewoon een aanschaffen, noemt hij satisfiers. ‘Uiteindelijk zijn de satisfiers tevredener’, stelt Bergsma. ‘Want de maximizer maakt misschien wel de beste keuze, maar een week later komt hij er achter dat de telefoon elders in de aanbieding is en dat hij hem dus voor 15 euro minder had kunnen krijgen. Dan baalt hij. Hij blijft rondkijken met de vraag: Is wat ik heb gekozen wel goed genoeg? En dan vind je altijd wel iets wat je beter had kunnen kiezen. Maar  als  je  uitgaat van ‘goed genoeg’, ben je sneller tevreden. Je hebt een telefoon gekocht, hij doet het, je kunt er mee uit de voeten en verder hoef je je niet druk te maken. Je bent een tevreden mens.’

‘Goed genoeg’ kan een uitstekend recept zijn voor tevredenheid

Cruciale elementen

‘Goed genoeg’ kan dus een uitstekend recept zijn voor tevredenheid. Maar dat geldt niet voor alle onderdelen van het leven. ‘Als je een partner kiest, kun je beter niet in zee gaan met de eerste de beste die je leuk genoeg vindt. En als je in je werk iets wilt bereiken, is goed genoeg ook niet de juiste instelling. Dus ik zou zeggen: choose your battles. Sommige dingen zijn het gewoon waard om ontevreden over te zijn. Want je wilt je in het leven niet alleen prettig voelen, maar ook iets nalaten of iets maken wat de moeite waard is. Alleen maar de makkelijke weg kiezen, daar word je ook geen tevreden mens van.’

‘Je hebt mensen die een prettig leven leiden en mensen die een vol leven leiden. Een vol leven bestaat uit prettige dingen, dingen die je zinvol vindt, dingen die goed bij je passen en goede relaties met anderen. Als je die vier elementen in je leven hebt, is de kans groter dat je tevreden blijft, ook na tegenslag’ weet Bergsma. ‘Als je alleen maar het ene pleziertje na het andere nastreeft, maak je veel kans dat je daaraan gewend raakt en ontevreden wordt. Iemand die alleen maar inzet op ‘kieteling’, gaat zich uiteindelijk vervelen.’

Laatste nieuws